Odszkodowanie za dziurę w drodze
http://images.iop.org/objects/ccr/cern/thumb/47/10/14/CCwd1_10_07.jpgwiadomo tego, e dla poraajcej wikszoci istot ludzkich ju sam dwik sowa ‼nauka” stanowi wystarczajcy powd do mimowolnego krcenia nosem i rozpaczliwego poszukiwania sposobu ewakuacji z niewygodnej dla nich konwersacji, nie jest z pewnoci naprzyjemniejszym doznaniem, na jakie na co dzie jestem naraony. Od razu dodam asekurancko – ‼nauka” w powyszym kontekcie to bynajmniej nie katornicze zakuwanie materiaw edukacyjnych w trakcie zdobywania swego wyksztacenia, w tym przypadku bowiem nie mog sam udawa Greka i opowiada bzdur o tym, jak bardzo uwielbiaem si swego czasu uczy (bo nie lubiaem, taka okrutna to prawda) – mam raczej na myli w tym konkretnym przypadku ‼nauk” jako pojcie ujmujce caoksztat naszej, gromadzonej od tysicy lat, wiedzy o Wszechwiecie. Nieskrywana niech przytaczajcej wikszoci spoeczestwa do tematw zwizanych z wiedz naukow wydaje mi si co najmniej dziwna – skdind uwaam, e ciekawo jest mimo wszystko jednym z naszych wrodzonych instynktw i w takim wietle zupeny brak zainteresowania dokonaniami najtszych gw moe mocno zastanawia.
Jedn z przyczyn takiego stanu rzeczy jest zapewne krlujce wrd wielu ludzi przekonanie, e ‼nauka” to takie skostniae ‼co”, co w zasadzie ju mniej lub bardziej dawno zostao raz na zawsze zbadane, ‼stwierdzone” i ustalone, a caa robota wspczesnych naukowcw polega na tym, by dopieszcza szczegy i ewentualnie wygadza nierwnoci na tym nieskazitelnym tworze. Z tego wzgldu ‼nauka” jawi si wielu jako co niezmiernie nudnego, wypranego zupenie z dynamiki, nagych zwrotw i zmian – rzeczy, ktre w rzeczywistoci s charakterystyczne dla ksztatowania wiedzy ludzkoci i bez ktrych postep jako taki nie byby chyba moliwy. Nie bez kozery ten przydugi wstp kocz zdaniem o ‼nagych zwrotach”, gdy sowa te jak ula pasuj do tematu dzisiejszego wpisu.
O tzw.
wiecach standardowych pisaem ju kilkakrotnie, w wielce telegraficznym skrcie przypomn wic tylko, e tym mianem nazywane s obiekty w Kosmosie, dziki ktrych dobrze poznanej charakterystyce i powtarzalnoci ich zachowania moemy w miar dokadnie okrela odlegoci w ogromnych skalach. wiecami standardowymi s midzy innymi tzw.
supernowe Ia, o ktrych rwnie nie raz i nie dwa ju pisaem. Supernowe Ia to supernowe mocno specyficzne – zgodnie z aktualnie wiodc teori to
biae kary posiadajce partnera w postaci gwiazdy –olbrzyma zasysajce niejako materi od wikszego kooperanta, by po przekroczeniu pewnej krytycznej masy zapon w ogniu termojdrowej eksplozji i zosta rozerwanym na strzpy. Mi dla astrofizykw cech takich supernowych jest bardzo charakterystyczna
krzywa blasku, opisujca w miar cile sposb, w jaki zmienia si jasno eksplodujcej gwiazdy w czasie; w przypadku wszystkich supernowych tego typu krzywa ta wyglda bardzo podobnie.
Dziki temu, e supernowa Ia zachowuje si ogldnie rzecz biorc zawsze tak, jak kada inna przedstawicielka gatunku, moliwe jest wykorzystywanie takich gwiazd jako wspomniane wczeniej wiece standardowe. Biorc bowiem pod uwag krzyw blasku i oceniajc jasno eksplozji i jej zmiany w czasie atwo mona wywnioskowa, w jakiej odlegoci sama gwiazda si znajduje. Co bardzo wane w tym kontekcie – supernowe nale do niezwykle jasnych obiektw, przymiewajcych w szczycie swej ‼dziaalnoci” cae galaktyki, tym samym widoczne s z ogromnych odlegoci, na ktrych inne techniki pomiaru teje zupenie zawodz.
Dziki wiecom standardowym dowiedzielimy si sporo o Wszechwiecie – najwaniejszym jednak chyba odkryciem zwizanym z supernowymi Ia jest stwierdzenie w 1998 roku, e ekspansja Wszechwiata przyspiesza. Jasno bardzo odlegych supernowych nie do koca pasowaa do wczeniej wspomnianej charakterystyki krzywej blasku, co zmusio badaczy do zaakceptowania tego, i Kosmos ekspanduje coraz szybciej.
Na dzie dzisiejszy tak wanie wyglda w ogromnym uproszczeniu nasz stan wiedzy w tej materii – okazuje si jednak, e wszystko to, co napisaem powyej, moe nie do koca by prawd. W nobliwym pimie
‼Nature” ukaza si bowiem niepokojcy artyku, ktry – jeli potwierdz si dane w nim przedstawione – moe spowodowa spore zamieszanie w wiatku kosmologw.
Naukowcy z Max-Planck-Institut fr Astrophysik w Garching (Niemcy), Akos Bogdan oraz Marat Gilfanov, postanowili pewnego piknego dnia przyjrze si zaoeniom, lecym u podstawy wczeniej opisanych mechanizmw. Precyzujc – postanowili sprawdzi, czy obserwacje potwierdzaj najbardziej ‼chodliw” obecnie teori wyjaniajc genez supernowych Ia. W tym celu zaprzgli do roboty amerykaskiego
satelit rentgenowskiego Chandra, ktry posuy do obserwacji piciu pobliskich galaktyk eliptycznych oraz centralnego obszaru
galaktyki Andromedy.
Jak wspomniaem wczeniej uwaa si obecnie, e supernowe typu Ia powstaj, gdy biae kary, podrujce przez otchanie Kosmosu z masywnym kompanem, nakradn od niego wicej materii, ni to dla nich zdrowe, co koczy si tragicznie. Wan cech tego procesu jest sam przepyw materii, ktry – jak uwaaj naukowcy – trwa wzgldnie dugo: do powstania supernowej Ia nie dochodzi w mgnieniu oka, biay karze zasysa materi nawet przez dziesitki milionw lat, zanim dojdzie to wybuchowego finau. w przepyw materii powinien jednoczenie generowa promieniowanie w zakresie rentgenowskim przez rwnie dugi czas.
Specyficzne lady promieniowania rentgenowskiego stay si celem poszukiwa naukowcw z Garching. Ku wielkiemu ich zaskoczeniu okazao si jednak, e promieniowanie rentgenowskie o takiej charakterystyce jest od 30 do 50 razy sabsze, ni powinno by, jeli model przepywu energii do kara jest poprawny. Opierajc si na wynikach swych obserwacji naukowcy doszli do cokolwiek zdumiewajcej konkluzji, e – przynajmniej w przypadku obserwowanych systemw gwiezdnych – supernowe typu Ia musiay niemal wszystkie powsta w inny sposb: na drodze ‼zlania” si ze sob dwch biaych karw.
Dotd przypuszczano, e taki scenariusz ma miejsce w przypadku bardzo niewielu supernowych tego typu – win za przewaajc wikszo obarczano biae kary kradnce materi od partnerw. Takie podejcie zabezpieczao byt supernowych Ia jako wiec standardowych, jednake jeli uzna, e jest odwrotnie, to wiece te staj si nagle do niepewne. Naukowcy oparli swe wnioski na fakcie, e zjawisku poczenia dwch biaych karw towarzyszy powinien krtki rozbysk promieniowania rentgenowskiego, czym mona by uzasadni niewielk ilo tego promieniowania zaobserwowan przez naukowcw.
Problem staje si powany gdy zauwaymy, e kolizje biaych karw s zrnicowane pod wzgldem jasnoci eksplozji – wszystko staje si zalene od masy biaych karw przed kolizj. Krzywa blasku staje si tym samym charakterystyczna tylko dla danego ukadu, nie jest natomiast reprezentantywna dla caego ‼gatunku” supernowych. Jeli zaakceptujemy taki wniosek, musimy wykona krok drugi i przyzna, e wyznaczanie odlegoci na podstawie pomiarw blasku supernowych Ia moe by obarczone sporymi bdami.
Zanim wiat kosmologw stanie na gowie trzeba jednak jeszcze upewni si co do tego, czy odkrycie astrofizykw z Niemiec jest reprezentatywne dla wszystkich galaktyk – poniewa pi z szeciu galaktyk obserwowanych przez Niemcw byo galaktykami eliptycznymi, nie mona wykluczy, e to cecha takich wanie galaktyk, z wykluczeniem spiralnych, ktre odgrywaj zazwyczaj o wiele waniejsz rol w naszych obserwacjach. W tym celu konieczne jest prowadzenie dalszych bada, zbyt wczesnie wic mwi ju o maej rewolucji. Warto jednak przyglda si rozwojowi sytuacji ze spor uwag – jeli doniesnienia z Garching si potwierdz, wwczas trzeba bdzie na nowo przyjrze si danym, na podstawie ktrych ekspansja Wszechwiata uznana zostaa za przyspieszajc.
Artyku w “Nature” (patny!)rdo:
Link 1Grafika: Teoretycznie tak dochodzi do kolizji biaych karw
rdo grafikiCredit: NASA/Dana Berry, Sky Works Digital.
Wywietl peny artyku
zanotowane.pldoc.pisz.plpdf.pisz.plmizuyashi.htw.pl