[Cytadela] �mier� ju� za kosmiczn� "chwil�"

Home

Odszkodowanie za dziurę w drodze

Nic nie mo�e trwa� wiecznie – ten banalny w zasadzie truizm odnosi si� do wszystkiego, zar�wno tego, co nas otacza, jak i nas samych, nie inaczej sprawy maj� si� r�wnie� z obiektami kosmicznymi, nawet takimi, kt�re pozornie zdaj� si� istnie� bez ko�ca – mimo �e procesy zachodz�ce we Wszech�wiecie w niewyobra�alnym niemal stopniu przekraczaj� skale czasowe, do kt�rych jeste�my przyzwyczajeni �yj�c na naszej male�kiej planetce, kres jest mimo to nieod��czn� cech� istnienia. I cho� czasem musz� min�� niezliczone miliardy lat, �ywot ka�dego najodporniejszego nawet kosmicznego matuzalema w ko�cu si� z pewno�ci� kiedy� zako�czy. Mo�na co prawda dyskutowa� wytrwale o najwi�kszym ze znanych nam obiekt�w – Wszech�wiecie jako ca�o�ci – kt�ry teoretycznie mo�e chyba, cho� mocno opustosza�y i ciemny, istnie� bez ko�ca, jednak wyj�tek ten zdaje si� tylko potwierdza� generaln� regu��.

W najbardziej widowiskowy spos�b “schodz�” z tego materialnego �wiata najprawdopodobniej supernowe – niekt�re gwiazdy, kt�rych zegar tyka nieprzerwanie przez miliardy lat, osi�gaj� w ko�cu pewien okre�lony graniczny wiek, po przekroczeniu kt�rego �wiat nie b�dzie ju� dla nich taki jak przedtem – ze wzgl�du na nieub�agane procesy zachodz�ce w ich wn�trzu, wymuszane z kolei przez prawa fizyki, staj� si� przez kr�tki czas najja�niejszymi obiektami w�r�d otaczaj�cych je miliard�w gwiazd, jasno�� niekt�rych z nich jest nawet wi�ksza od ca�kowitej jasno�ci macierzystej galaktyki. Supernowe dzielimy na kilka r�ni�cych si� pod wzgl�dem rodzaju gwiazd, kt�re przechodz� w za�wiaty, oraz mechanizmu, prowadz�cego do wybuchu, klas czy ewentualnie typ�w – nas w tym przypadku interesuje jeden z nich, mianowicie typ Ia.

O supernowych typu Ia pisa�em ju� kilkakrotnie, ostatnio zupe�nie niedawno – wystarczy przypomnie�, �e supernowe Ia to wybuchowe fajerwerki pojawiaj�ce si� w efekcie zbyt wielkiego przyrostu masy bia�ego kar�a, kt�ry “dokarmia” si� materi� swego partnera w podw�jnym uk�adzie gwiazdowym. Bia�y karze�, kt�ry sam jest pozosta�o�ci� po �redniej masy gwie�dzie, kt�ra odrzuci�a zewn�trzn� wodorow� pow�ok�, jest obiektem bardzo niewielkim – jego wielko�� por�wnywalna jest z nasz� Ziemi�, mo�na wi�c sobie �atwo wyobrazi�, �e spory �cisk tam panuje – gwiazda bowiem mimo tej mikroskopowej jak na gwiazd� wielko�ci ma mas� r�wn� przeci�tnie troch� ponad po�owie masy S�o�ca.

Samotny bia�y karze� to nic specjalnie ciekawego – cz�sto jednak bia�e kar�y wyst�puj� w uk�adach podw�jnych, a to zmienia zupe�nie posta� rzeczy. Ze wzgl�du na spor� grawitacj�, jaka towarzyszy bia�emu kar�owi, gwiazda ta jest w stanie dos�ownie “okrada�” towarzysza – zasysa z niego materi�, powi�kszaj�c przy tym swoj� w�asn� mas�. O ile wspomnia�em wcze�niej o przeci�tnych bia�ych kar�ach (masa ok. 0,6 masy S�o�ca) to bia�y karze� “na sterydach” potrafi nawet podwoi� poprzez grabie� swoj� mas� – wszystko idzie w miar� dobrze do momentu, gdy masa gwiazdy przekroczy 1,44 mas S�onecznych (zwie si� to granic� Chandrasekhara), w�wczas gwiazda staje si� grawitacyjnie niestabilna i wydarzenia zachodz� w lawinowym tempie – dochodzi do zapa�ci grawitacyjnej gwiazdy i ca�y w�giel, na kt�rego “spalenie” bia�y karze� by� dot�d zbyt “lekki”, przechodzi reakcj� fuzji j�drowej za jednym zamachem – pojawia si� niezwykle jasny obiekt, zwany supernow� Ia.

To opis teoretyczny, mocno zasiedzia�y w�r�d astrofizyk�w, mimo to dot�d scenariusz ten nie zosta� nigdy w pe�ni zaobserwowany – bia�e kar�y to niespecjalnie jasne gwiazdy i o tym, co si� z nimi sta�o dowiadujemy si� zazwyczaj po zaobserwowaniu samej supernowej. Z tego wzgl�du niez�ym rarytasem dla ka�dego astronoma jest z pewno�ci� zaobserwowanie bia�ego kar�a, kt�ry znajduje si� w fazie “tu� przed wybuchem”, potwierdzaj�c tym samym prawid�owo�� teoretycznego opisu.

Szcz�cie, jak si� zdaje, dopisa�o w ko�cu grupie naukowc�w z W�och, kierowanej przez Sandro Mereghetti’ego z L’Istituto Nazionale di Astrofisica w Mediolanie. On i jego koledzy, korzystaj�c z dobrodziejstw teleskopu kosmicznego XMM-Newton, zainstalowanego na orbicie przez Europejsk� Agencj� Kosmiczn� (ESA), poddali drobiazgowym obserwacjom uk�ad podw�jny o raczej nieciekawej nazwie RX J0648.0-4418, kt�ry sk�din�d nie jest jak�� nowo�ci� w �wiecie astronom�w – gwiazd� HD 49798, jasnego podkar�a, znamy ju� wzgl�dnie d�ugo, od 1997 roku astronomowie wiedzieli r�wnie�, �e gwiazda ta stanowi� musi sk�adnik uk�adu podw�jnego, gdy� w pobli�u tej gwiazdy zarejestrowano �r�d�o promieniowania rentgenowskiego. Dopiero jednak w�oski zesp�, wykorzystuj�c zaawansowan� technologi� na pok�adzie kosmicznego teleskopu by� w stanie dok�adniej sprecyzowa�, co kryje si� za tym tajemniczym �r�d�em.

Na podstawie odpowiednich waha� w intensywno�ci promieniowania rentgenowskiego naukowcy doszli do wniosku, �e owym �r�d�em jest bia�y karze� o – niebagatelnej jak na t� klas� obiekt�w - masie r�wnej co najmniej 1,2 mas S�o�ca, obracaj�cy si� wok� swej osi w ultrakr�tkim czasie 13 sekund! Zostawmy jednak na boku niezwyk�� pr�dko�� rotacji – por�wnuj�c mas� tego kar�a z opisanym wcze�niej przeze mnie procesem �atwo wywnioskowa�, �e �w bia�y karze� naprawd� bliski jest momentu, w kt�rym nast�pi wielkie “bum” i na niebie pojawi si� kolejna supernowa.

Niestety wszyscy, kt�rzy ju� pakuj� si� i wyje�d�aj� na wie�, by tam w spokoju obserwowa� niezwyk�e widowisko, mog� rozpakowa� swoje rzeczy z powrotem. “Nied�ugo” w astrofizyce to poj�cie bardzo wzgl�dne – najprawdopodobniej bia�y karze� przekroczy granic� do swej niestabilno�ci w ci�gu kilku najbli�szych… milion�w lat, co stawia pod znakiem zapytania mo�liwo��, �e jakakolwiek istota �ywa zobaczy spektakl. Niemniej jednak w skalach astronomicznych to rzeczywi�cie zaledwie “moment” – nigdy jeszcze nie zaobserwowano bia�ego kar�a, kt�ry by�by tak bliski zag�ady.

Warto te� wspomnie�, �e co prawda ludzie jako tacy nie b�d� mieli tej przyjemno�ci ogl�da� fascynuj�cy wybuch gwiazdy, jednak gdyby – teoretycznie – nasta�y po nas inne, rozs�dniejsze istoty, b�d� mia�y niez�e widowisko: zgodnie ze skrupulatnymi obliczeniami naukowc�w wybuch kar�a powinien na Ziemi zosta� zaobserwowany prze “ka�dego”, widoczny bardzo dobrze w dzie� i o jasno�ci mniej wi�cej Ksi�yca w pe�ni! C�, kto ma czas, mo�e poczeka�, inni musz� obej�� si� smakiem.

Wa�niejsze jednak w tej ca�ej historii jest to, �e w ko�cu zaobserwowano bia�ego kar�a, kt�ry zdaje si� ewoluowa� zgodnie z teoretycznym opisem, kt�ry tak d�ugo czeka� na empiryczne potwierdzenie. Wa�niejsze to o tyle, �e supernowe Ia stanowi� tzw. “�wiece standardowe” w kosmologii i to na podstawie ich obserwacji wysuni�to swego czasu wnioski o przyspieszaj�cej ekspansji Wszech�wiata. Skoro wi�c obiekty te s� tak wa�ne w przypadku tak fundamentalnych pyta�, oczywiste jest, �e ka�dy nowy szczeg� z nimi zwi�zany, jaki poznamy, ma swoje znaczenie.

Praca naukowc�w na portalu “Science” (p�atna!)

�r�d�a:

Link 1

Link 2

Link 3

Link 4

Link 5

Link 6

Link 7

Link 8

Link 9
Wy�wietl pe�ny artyku�

mi�a "lektura" :) zadziwi�a mnie ta rotacja 13 sekund:)

A mnie zadziwi�o to:
Ze wzgl�du na spor� grawitacj�, jaka towarzyszy bia�emu kar�owi, gwiazda ta jest w stanie dos�ownie “okrada�” towarzysza – zasysa z niego materi�, powi�kszaj�c przy tym swoj� w�asn� mas�. Si�a grawitacji F=k Mm/r^2 , wi�c dlaczego gwiazda zaczyna okrada� siostr� dopiero po zapadni�ciu si� w bia�ego kurdupla? Co z tego, �e wzros�a jej g�sto��, g�sto�ci we wzorze nie ma, s� tylko masy i odleg�o��. :oco:

A mnie zadziwi�o to:Si�a grawitacji F=k Mm/r^2 , wi�c dlaczego gwiazda zaczyna okrada� siostr� dopiero po zapadni�ciu si� w bia�ego kurdupla? Co z tego, �e wzros�a jej g�sto��, g�sto�ci we wzorze nie ma, s� tylko masy i odleg�o��. :oco:

kolego, z ca�ym szacunkiem, Twoje pytanie pokazuje, �e nie do ko�ca rozumiesz istot� zagadnienia...

Pytanie jest �le postawione i nie odnosi si� do omawianego wy�ej uk�adu.

pozdrawiam
Ori

Podobne

Template provided by Designs by Darren Opracowanie Marketing w Internecie dla Odszkodowanie za dziurę w drodze