Odszkodowanie za dziurę w drodze
http://www.weltderphysik.de/intern/upload/news/HM_Cancri__LouisianaState__100310.jpgCo prawda mam jak najbardziej wiadomo, e powysze okrelenie ujte w cudzysowy nie brzmi zbyt poprawnie (a przynajmniej aden ze sownikw naszej piknej ojczystej mowy, ktre ‼przewertowaem” w internecie, nie potrafi go zidentyfikowa), jednak jestem w kocu panem i wadc udzielnym tej wspaniaej strony i kada fanaberia – tym razem zwizana z brakiem regu jzykowych – zosta mi musi wybaczona, no i, niezalenie od tej swawolnej rozpusty, tytu wpisu brzmi przez to jako tak… okrglutko i gadziutko. Ale wystarczy tych bzdur i czczej pisaniny – przejdmy do rzeczy, w kocu czas nagli i klawiatury szkoda.
Podwjnych, czy generalnie rzecz ujmujc,
wielkrotnych ukadw gwiazdowych znamy w Kosmosie wzgldnie sporo. Ukady te s bardzo zrnicowane – od relatywnie prostych ukadw dwch gwiazd obracajcych si wok wsplnego rodka cikoci do niezwykle skomplikowanych ukad, gdzie skadnikw jest kilka, w ktrych trudno w pierwszym momencie dostrzec ktry z obiektw kry wok ktrego i jak w ogle cay ten ukad si nie ‼rozlatuje”. Zwykle jednak wyobraamy sobie, e ukady takie (podwjne czy wiksze) s, w porwnaniu z rozmiarowo takim sobie Ukadem Sonecznym, dosy spore – gwiazdy ze wzgldu na sw wielko niespecjalnie nadaj si do egzystencji w naprawd bliskim ssiedztwie. S jednak od tej reguy wyjtki – gwiazdy, ktre pod wzgldem wymiarw s wrcz mikroskopijne, pod wzgldem masy jednak wcale nie odstaj od swych penowymiarowych kolegw.
Mowa oczywicie – w tym przypadku – o
biaych karach. Biae kary to pomiertne szcztki ‼normalnych” gwiazd, ktrych wielko oscyluje wok rednicy naszej malekiej Ziemi, masa natomiast porwnwalna jest z mas Soca. Jak nietrudno sobie wyobrazi gsto materii w takiej gwiedzie musi ‼co nieco” przekracza znane nam z codziennego dowiadczenia wartoci – rednia gsto materii w biaym karle to podobno mniej wicej jedna tona na 1 centymetr szecienny! Tak silnie upakowane obiekty s same w sobie fascynujce, kiedy jednak gromadz si w pary, zaczyna si prawdziwie zadziwiajcy spektakl.
W 1999 roku astronomowie wykorzystujc dawno ju zapomnianego satelit
ROSAT (ROentgen SATellite), ktry odlicza wwczas ostatnie dni swej aktywnoci zanim zastapi go nowoczeniejszy – i z pewnoci lepiej przez Was kojarzony -
teleskop kosmiczny Chandra, zauwayli na niebie dziwne rdo silnego promieniowania rentgenowskiego. W ten sposb doszo do odkrycia ukadu podwjnego biaych karw, ktry uzyska miano
RX J0806.3+1527 lub, co brzmi chyba znacznie lepiej,
HM Cancri. W odlegoci ok. 16 tysicy lat wietlnych od Ziemi zaobserwowano wwczas ukad karw, ktry pod pewnym wzgldem wydawa si mie niesamowite waciwoci – naukowcy przecierajc oczy ze zdumienia stwierdzili bowiem, e wszystko wskazuje na to, i obie gwiazdy obracaj si wok siebie w rekordowo krtkim czasie. Obserwacje z 1999 roku sugeroway, e gwiazdy w ukadzie HM Cancri wykonuj peen obrt wok wsplnego rodka masy w czasie zaledwie… niewiele ponad piciu minut. Wikszo naukowcw nie potrafia uwierzy, e co takiego jest moliwe, prawd jest te to, e obserwacje byy dalekie od doskonaoci i tym samym na ostateczny dowd – lub zaprzeczenie – czeka trzeba byo jedenacie lat. W kocu jednak tajemnica zostaa wyjaniona a o jej rozwizaniu midzynarodowy zesp naukowcw postanowi napisa w ostatnim wydaniu
‼Astrophysical Journal Letters” z 10 marca tego roku.
Grupa astronomw kierowana przez doktora Gija Roelofsa z
Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics w Cambridge (USA) ciekawa prawdziwej natury ukadu HM Cancri uzyskaa dostp do najpotniejszych teleskopw na naszej planecie –
teleskopw Kecka na Hawajach. Wykorzystujc teleskop Keck I (jeden z dwch gigantw o renicy lustra 10 metrw) i angaujc najnowsze oprzyrzadowanie tych potnych instrumentw obserwacyjnych, naukowcy prowadzili intensywne obserwacje ukadu gwiazd. O ile w latach wczeniejszych najczciej warunki pogodowe zapobiegay odkryciu prawdziwej natury HM Cancri, o tyle tym razem, dziki poczonym wysikom astronomw, piknej pogodzie oraz potencjaowi teleskopu w kocu udao si potwierdzi niewiarygodne dane o tym gwiezdnym systemie. Naukowcy rejestrowali w krtkich odstpach czasu wiato docierajce z ukadu gwiazd, by analizowa nastpnie
linie spektralne HM Cancri. Poszukiwali oni w ten sposb ledwie widocznych przesuni w widmie gwiazd, ktre – w wyniku wszdobylskiego
efektu Dopplera – pojawiay si w wyniku ruchu skadnikw ukadu. Wraz z przemieszczaniem si gwiazd linie spektralne regularnie przesuway si to w stron niebiesk to w stron czerwon widma, pozwalajc w ten sposb precyzyjnie obliczy prawdziwy okres orbitalny gwiazd.
Okazao si, e obie gwiazdy, cho brzmi to niedorzecznie w sumie, wykonuj peny obrt wok wsplnego rodka cikoci w czasie krtszym zapewne ni powicacie na przeczytanie tego wpisu. HM Cancri to ukad podwjny, w ktrym skadniki ukadu potrzebuj zaledwie 5,4 minuty na peny obrt wok wspomnianego rodka! Ma to oczywicie przeoenie na inne, fascynujce cechy ukadu – szalona prdko gwiazd wymaga, by sam ukad by maleki, i tak te jest w istocie – odlego pomidzy gwiazdami jest nie wiksza ni 8 rednic Ziemi, mwic inaczej jedna czwarta odlegoci Ziemi od Ksiyca lub – liczbowo – 100 tysicy kilometrw. W skali kosmicznej wartoci te s miechu warte – a jednak, doktor Gij wraz z ekip udowodnili ich poprawno.
Tym samym ukad HM Cancri sta si z miejsca najmniejszym i posiadajcym najkrtszy okres orbitalny ukadem podwjnym, jaki jest nam znany. Wedle naukowcw jest to rwnie ukad, ktry ociera si o prawdziwe ekstremum – wyglda na to, e niewiele krtszy okres orbitalny prowadziby nieuchronnie do niemal natychmiastowego zlania si obu karw. Stanie si to zreszt najprawdopodobniej w trudnej do okrelenia przyszoci, gdy taka blisko gwiazd zmusza je do wyhamowywania si nawzajem i dodatkowo, poniewa niemal ‼ocieraj” si o siebie, dochodzi do przepywu materii z partnera mniejszego, znieksztaconego do formy kropli, na wikszego. Materia ta dociera w okolice rwnika wikszej gwiazdy, gdzie dochodzi do wytworzenia promieniowania rentgenowskiego silniejszego, ni emitowane jest przez nasze Soce.
Sama obserwacja bya wielkim wyzwaniem – ukad HM Cancri zgodnie z wypowiedziami naukowcw jest ukadem niezwykle ‼bladym” o jasnoci miliony razy mniejszej ni najbledszej gwiazdy widocznej goym okiem. Ultrakrtki okres obrotowy dodatkowo utrudnia wykonanie pomiarw. Astronomowie dumnie przyznaj, e ich obserwacje byy na granicy wspczesnych moliwoci sprztu astronomicznego. Poza stwierdzeniem co do niezwykle egzotycznych cech ukadu nasuwa si tutaj oczywicie niemal natychmiast kolejna uwaga – skoro mamy do czynienia z tak ciasnym ukadem dwch cia niebieskich, krcych wok siebie z szalonymi prdkociami, atwo powiza ten obraz z ideaem, poszukiwanym przez wytrawnych tropicieli
fal grawitacyjnych. Zgodnie z zaoeniami projektw majcych na celu udowodnienie istnienia tyche fal, przewidywanych przez Einsteina daawno ju temu, ciasne ukady gwiazd s idealnymi kandydatkami do tego celu. Mona wic miao zakada, e jeli ju w kocu komu uda si zarejestrowa efemeryczne fale, sta si to moe wielce prawdopodobnie wanie w przypadku ukadu HM Cancri.
Artyku naukowcwrda:
Link 1Link 2Link 3Link 4Link 5Link 6Link 7Link 8Link 9Link 10Link 11Link 12Grafika: Prawdopodobny wygld ukadu (symulacja komputerowa)
rdo grafikiCredit: Rob Haynes, Louisiana State University
Wywietl peny artyku
zanotowane.pldoc.pisz.plpdf.pisz.plmizuyashi.htw.pl